نگاهی به فیلم های مهم سینما با محوریت وكالت كه برخی از آن ها رویه قضایی را تغییر دادند در جست وجوی عدالت روی پرده سینماهمدلی|علی نامجو: «دكتر»، «مهندس»، «خلبان» و «وكیل»، چهار شغلی هستند كه از دیرباز، شأن و جایگاهی والا در میان خانواده ها داشته اند. «وكالت» به قدری در فرهنگ ایران قابل احترام است كه نمایندگان مجلس، وكلای مردم خطاب می شوند و حتی روزگاری «كریم خان زند»، بنیان گذار دودمان زندیه، بعد از تثبیت قدرت در شیراز، خود را «وكیل الرعایا» نامید. در طول ایام هم كم نبوده اند اتفاقاتی كه باعث شده اند نام و تاثیرگذاری وكلا در سرنوشت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران دوباره مورد توجه قرار بگیرد.
وكلا در آینه سینما نیز تصاویر پررنگی داشته اند و فیلم ها و سریال های بسیاری با مضامین حقوقی ساخته شده است. ستارگان سینمای جهان در قامت وكیل درخشیده اند و شخصیت های ماندگاری را خلق كرده اند؛ از «گریگوری پك» و «هنری فوندا» تا «كیانو ریوز» و «تام كروز».
شاید كمتر كسی بداند بزرگ ترین قهرمان تاریخ سینما، نه ابرقهرمانی برخاسته از داستان های كمیك است و نه جنگجوی دلاوری از یونان باستان؛ بلكه بزرگ ترین قهرمان تاریخ سینما، «وكیل» است. به سراغ 13 فیلم شاخص و برجسته تاریخ سینما با محوریت وكالت رفته ایم؛ آثاری از كارگردان هایی افسانه ای مثل «آلفرد هیچكاك» و «بیلی وایلدر» كه هركدام به دغدغه ای در حوزه قضا پرداخته اند. تمام این فیلم ها، هدف مشتركی را فریاد می زنند؛ «عدالت». مفهومی كه شاید هیچ گاه در جهان حقیقی، رنگ واقعیت نگیرد؛ اما عدالت خواهان تا آخرین دم از پا نخواهند نشست؛ ولو كارگردانی باشند با دوربینی در دست! 1-شاهدی برای تعقیب (Witness for the Prosecution) یكی از 100 فیلم برتر تاریخ سینما به انتخاب «آی اِم دی بی» (بانك اطلاعات اینترنتی فیلم ها)، داستان وكیل سرشناسی است به نام «سر ویلفرید روبارتس». نقش اصلی «شاهدی برای تعقیب»، اثر جاودانه «بیلی وایلدر»، كارگردان صاحب نام سینما، سكته ای قلبی را پشت سر گذاشته و در دوران نقاهت به سر می برد؛ اتفاقی كه باعث می شود پزشكان به او توصیه كنند از دادگاه و محكمه، دوری كند؛ اما «روبارتس» با هنرنمایی «چارلز لاتن»، وكالت «لئونارد وُل» با نقش آفرینی «تایرون پاور» را می پذیرد و لحظات درخشانی را در دادگاه خلق می كند. «شاهدی برای تعقیب» سال 1958 در سی امین دوره جوایز اسكار، نامزد 6 جایزه ازجمله بهترین فیلم، بهترین كارگردانی، بهترین تدوین و بهترین بازیگر نقش اول مرد شد؛ اما در هر چهار بخش، رقابت را به «پل رودخانه كوای» ساخته «دیوید لین» واگذار كرد و در دو رشته دیگر هم ناكام ماند. 2. كشتن مرغ مقلد (To Kill a Mockingbird) شاید باورش سخت باشد؛ اما بزرگ ترین قهرمان تاریخ سینما، نه «بتمن» است، «نه سوپرمن» و نه حتی «زورو» و «اسپارتاكوس». بزرگ ترین قهرمان تاریخ سینما، وكیلی است به نام «آتیكاس فینچ». بسیاری از مردم با این نام، غریبه هستند؛ اما «فینچ»، قهرمانی بود كه «گریگوری پك» در فیلم «كشتن مرغ مقلد» به نمایش گذاشت و بالاتر از «ایندیانا جونز» و «جیمز باند»، قهرمان اول سینما لقب گرفت. «فینچ»، وكیل ساده ای است كه در شهر كوچكی به نام «میكوم» در ایالت «آلاباما» زندگی می كند. او تصمیم به دفاع از پسر جوان سیاه پوستی می گیرد كه متهم به تجاوز به دختری سفیدپوست است. «كشتن مرغ مقلد» كه یكی از 250 فیلم برتر تاریخ سینما به انتخاب «آی اِم دی بی» به شمار می رود، توسط «رابرت مولیگان» بر اساس رمانی به همین نام از «نل هارپر لی» ساخته شد. 3- آناتومی یك قتل (Anatomy of a Murder) فیلم «آناتومی یك قتل» كه با نام «تشریح یك قتل» نیز در ایران شناخته می شود، یكی دیگر از فیلم های شاخص سینما با محوریت وكالت است. در این فیلم 160دقیقه ای كه سال 1959 توسط «اُتو پرمینگر» تهیه و كارگردانی شد، «جیمز استوارت»، سومین بازیگر برتر تاریخ سینما به انتخاب «بنیاد فیلم آمریكا»، نقش اصلی را ایفا كرد. «پرمینگر»، كارگردان اتریشی-مجارستانی «آناتومی یك قتل»، دانش آموخته مقطع دكترای حقوق بود و با توجه به تحصیلات دانشگاهی مرتبط توانست یكی از ماندگارترین فیلم های حقوقی تاریخ را خلق كند. «پل بیگلر» با نقش آفرینی «جیمز استوارت»، وكالت «فردریك مانیون» با هنرنمایی «بن گازارا» را به عهده می گیرد. «ستوان مانیون» متهم به قتلی انتقام جویانه از كافه داری محلی است. «آناتومی یك قتل» در سی ودومین مراسم اسكار، نامزد دریافت هفت جایزه شد؛ اما دست هیچ كدام از عوامل فیلم به جایزه نرسید. 4-حكم (The Verdict) «حكم»؛ شاهكاری از «سیدنی لومت» با درخشش «پل نیومن» است كه نشان می دهد اتفاقی هرچند كوچك می تواند سرنوشت پرونده و حتی انسانی را كاملاً عوض كند. «سیدنی لومت»، كارگردان نامدار آمریكایی برای چهار فیلم، نامزد دریافت جایزه اسكار بهترین كارگردانی شد؛ «12مرد خشمگین»، «بعدازظهر سگی»، «شبكه» و البته «حكم». فیلم «12مرد خشمگین»، پنجمین اثر برتر تاریخ سینما در «آی اِم دی بی» است و درامی حقوقی محسوب می شود؛ اما «حكم» به طور مشخص، داستانی درخشان از بازسازی شخصیت وكیلی میان سال و دائم الخمر است. «فرانك گالوین»، شخصیت اصلی فیلم، وكالت مادر جوانی را به عهده می گیرد كه براثر سهل انگاری و تقلب پزشكی، دچار زندگی نباتی شده است. «گالوین» با فراز و نشیب های بسیاری ازجمله طلاق و محرومیت از وكالت روبه رو می شود؛ اما سرانجام با دفاعیاتی هیجان انگیز، هم پیروز پرونده لقب می گیرد و هم احترام و اعتمادبه نفس خود را بازمی یابد. «حكم» نامزد دریافت پنج جایزه اسكار شد؛ ولی در پنجاه وپنجمین دوره جوایز اسكار، زیر سایه «گاندی» و «توتسی»، دو فیلم شاخص سال ماند. 5-فیلادلفیا (Philadelphia) فیلمی ساختارشكن، تأثیرگذار و البته پرفروش. «فیلادلفیا» با بودجه ای 26میلیون دلاری ساخته شد؛ اما بیش از 200میلیون دلار در گیشه، فروخت. «تام هنكس» و «دنزل واشنگتن»، ستاره های «فیلادلفیا» هستند. «هنكس» نقش «اندرو بكت» را بازی می كند؛ وكیلی زبده و مبتلا به ایدز كه از شغل خود اخراج می شود. ماجرا به دادگاه می رود و قاضی، اخراج «بكت» را تبعیض و معارض با قانون اساسی آمریكا، تشخیص می دهد. «فیلادلفیا» تولید سال 1993 در شصت وششمین دوره جوایز اسكار، در پنج رشته نامزد شد و دو اسكار بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین ترانه را دریافت كرد. «فیلادلفیا» بدشانس بود كه همان سال «فهرست شیندلر» شاهكار «استیون اسپیلرگ» نیز به اسكار آمد و جوایز را درو كرد. 6-چند مرد خوب (A Few Good Men) «چند مرد خوب»، فیلم پُرستاره و پُرفروش دیگری است كه نقش اصلی اش، وكیلی است كه باید از حقوق موكلان خود دفاع كند. هرچند دو نام «جك نیكلسون» و «تام كروز» بس است تا فیلمی بیش از 240میلیون دلار بفروشد؛ اما فیلم نامه قدرتمند «آرون سوركین» و كارگردانی «راب راینر» نیز كمك كردند تا یكی از موفق ترین فیلم های حقوقی تاریخ سینما ساخته شود. «سوركین» همان نویسنده ای است كه فیلم نامه «شبكه اجتماعی» را برای «دیوید فینچر» نوشت و در هشتادوسومین دوره جوایز اسكار درخشید. «دنیل كافی» با نقش آفرینی «تام كروز»، وكیل تازه كاری است كه باید در دادگاه از دو سرباز نیروی دریایی دفاع كند. سربازان، متهم به قتل شده اند؛ اما مدعی هستند فقط دستور فرمانده را اجرا كرده اند. «چند مرد خوب» در شصت وپنجمین دوره جوایز اسكار، نامزد چهار جایزه اسكار شد. 7-آقای لینكلن جوان (Young Mr. Lincoln) «آبراهام لینكلن» را به جرئت می توان مشهورترین رئیس جمهوری تاریخ ایالات متحده دانست. او به صدها سال برده داری در آمریكا پایان داد و نام خود را در تاریخ، جاودانه كرد؛ اما «لینكلن» زمانی كه جوان بود، وكیلی زبردست نیز به شمار می رفت. «آقای لینكلن جوان»، فیلمی درام در ژانر بیوگرافی است كه سال 1939 توسط «جان فورد»، كارگردان اسطوره ای سینما ساخته شد؛ سینماگری با هفت نامزدی و دریافت پنج جایزه اسكار. «هنری فوندا» ششمین بازیگر برتر تاریخ سینما به انتخاب بنیاد فیلم آمریكا، نقش «لینكلن» را در این فیلم ایفا می كند. امتیاز فیلم «آقای لینكلن جوان» از نظر منتقدان در سایت معتبر «متاكریتیك»، 91 از 100 بوده؛ چراكه شخصیت پردازی های ظریف و نمایش درخشان بازیگران، «آقای لینكلن جوان» را به فیلمی متفاوت و قابل اعتنا تبدیل كرده است. 8-وكیل مدافع شیطان (The Devil›s Advocate) یكی از متفاوت ترین و جنجالی ترین فیلم های تاریخ سینما، اثری مهم و برجسته با پس زمینه حقوقی و وكالت محسوب می شود. داستان فیلم حول اتفاقات عجیبی پیرامون «كوین لوماكس»، وكیل بسیار موفقی می چرخد كه تاكنون در هیچ پرونده ای شكست نخورده است. دیالوگ های ماندگار «جان میلتون» با نقش آفرینی «آل پاچینو» و بازی تأثیرگذار «كیانو ریوز» و «شارلیز ترون» توانست هم نظر تماشاگران را جلب كند و هم منتقدان را به تحسین وادارد. خودبینی و غرور، دو كلیدواژه فیلم «وكیل مدافع شیطان» هستند كه وكیل حاذق فیلم را به چالش می كشند. فیلم درمجموع فروشی 153میلیون دلاری داشت و توانست جایزه «ساترن» بهترین فیلم ترسناك در سال 1997 را كسب كند. در این فیلم به شكلی جذاب، تقابل شرافت وكیل با وسوسه های شیطان به تصویر كشیده می شود. 9-مرد عوضی (The Wrong Man) «سر آلفرد هیچكاك»، استاد دلهره و تعلیق در سینما با فهرستی از شاهكارهای ماندگار است. او با حضور هشت فیلم در جمع 250فیلم برتر «آی اِم دی بی»، ركورددار است. هرچند عمده شهرت «هیچكاك» برآمده از آثار شاخصی در ژانر دلهره آور ازجمله «روانی»، «سرگیجه»، «پنجره عقبی» و «بیگانگان در قطار» است؛ اما یكی از فیلم های برجسته اش، فیلمی است با ساختاری مستند و البته متفاوت از دیگر آثارش؛ «مانی بالستررو» با هنرنمایی «هنری فوندا»، نوازنده كلوبی شبانه است كه اشتباهی دستگیر می شود. پیوند فیلم با حقوق و وكالت در همین نقطه اتفاق می افتد؛ تلاش وكیلی برای تبرئه فردی بی گناه؛ تنها به دلیل شباهت با خلافكاری قانون شكن. «فرانك اوكانر» با نمایش درخشان «آنتونی كوایلی»، وكیلی جذاب و كاریزماتیك است كه تلاش می كند بی گناهی موكلش را ثابت كند. «هیچكاك» با نبوغ خود، احوالات همسرِ متهم را از زاویه نگاه وكیل به تصویر می كشد و به قضات هشدار می دهد با دقت بیشتری درباره افراد، قضاوت كنند. 10-و عدالت برای همه (And Justice for All) «و عدالت برای همه»، یكی از جذاب ترین و ماندگارترین فیلم های حقوقی در تاریخ سینما به شمار می رود؛ اثری از «نورمن جویسون» كه دو نامزدی اسكار بهترین بازیگر نقش اول مرد را برای «آل پاچینو» و بهترین فیلم نامه غیر اقتباسی را برای دو نویسنده اش به همراه داشت. «آرتور كركلند» با هنرنمایی «پاچینو»، وكیل جوانی است كه با دردسرهای بسیاری دست وپنجه نرم می كند. نقطه عطف ماجرا وقتی رقم می خورد كه قاضی «فلمینگ» با بازی «جان فورسایت» به اتهام تجاوز باید پاسخگوی دادگاه باشد و «كركلند» مجبور است وكالت او را در مواجهه با دختركی مستأصل بر عهده بگیرد. داستان جذاب و گیرای «و عدالت برای همه» با تناقضی تأمل برانگیز به اتمام می رسد؛ پیروزی وجدان وكیل و شكست شغلی! 11-وكیل لینكلن (The Lincoln Lawyer) «وكیل لینكلن»؛ این بار خبری از رئیس جمهوری فقید آمریكا نیست، بلكه قصه «میك هالر»، وكیل مدافعی با هنرنمایی «متیو مك كانهی» است كه در اتومبیل «لینكلن» خود به پرونده های جزئی و نه چندان مهم رسیدگی می كند. «هالر» در آخرین پرونده، دفاع از متهم به قتلی را بر عهده می گیرد؛ اما رفته رفته پی می برد بازی های خطرناكی پشت پرونده به ظاهر ساده وجود دارد؛ بازی هایی كه جان خود و موكلش را در معرض خطر قرار می دهد. فیلم «وكیل لینكلن» بر اساس رمان پُرفروشی به قلم «مایكل كانلی» ساخته شده و امروز در جمع مهم ترین فیلم های حقوقی سینمای جهان قرار دارد. 12-ارین براكوویچ (Erin Brockovich) وقتی ژانرهایی مانند درام، عاشقانه و بیوگرافی با یكدیگر درهم بیامیزند و نقش اصلی نیز وكیلی حقیقت جو باشد، به احتمال زیاد با اثری قابل اعتنا روبه رو خواهید بود؛ اتفاقی كه در «ارین براكوویچ» رخ می دهد و سال 2000 فیلمی با فروشی 256میلیون دلاری، هم مردم را به سینما می كشاند و هم در پنج رشته، نامزد اسكار می شود.
در این فیلم «جولیا رابرتس» در نقش «ارین براكوویچ» ظاهر شد و جایزه اسكار بهترین بازیگر نقش اول زن را از هفتادوسومین دوره جوایز اسكار دریافت كرد. «ارین براكوویچ»، داستان زنی را به نمایش می گذارد كه از شوهرش جدا شده، سه فرزند دارد و بیكار است، اما كمی بعد در قامت دستیار وكیل، شروع به فعالیت كرده و شركت قدرتمند قانون شكنی را سرنگون می كند. 13-شركت (The Firm) «شركت»؛ اثر برجسته «سیدنی پولاك» با حضور «تام كروز»، «جین تریپل هورن» و «جین هكمن» بود كه بر اساس كتابی از «جان گریشام» ساخته شد. «گریشام» دانش آموخته رشته حقوق بوده و مدتی نیز به وكالت پرداخته و بعد نماینده مجلس شده است. رمان های حقوقی پُرفروش او در دنیا مشهور هستند و اقتباس های سینمایی بسیاری از آثارش صورت گرفته است؛ «شركت»، یكی از آثار نامدار او به شمار می رود.
«میچ مكدیر»، دانش آموخته جوان رشته حقوق، تلاش بسیاری برای یافتن شغل انجام می دهد و در ادامه با موضوعی پیچیده و خطرناك دست به گریبان می شود. این فیلم در دو رشته، نامزد دریافت جایزه اسكار شد و به فروشی بیش از 27میلیون دلار رسید. سال 1379، سیروس مقدم، فیلمی به نام «وكیل» با حضور فریبرز عرب نیا، شهاب حسینی و پانته آ بهرام ساخت كه كپی سكانس به سكانس از «شركت» بود!