حقوق معنوی ایده پردازان محمدهادی جعفرپور ( وكیل دادگستری)حقوق به معنای امتیاز، قدرت و سلطه یا خواسته ای پیوسته و جدانشدنی است كه قانون برای یك شخص اعم از حقیقی و حقوقی می شناسد. در علم حقوق این امتیاز به انحا و اقسام گوناگون تقسیم ده كه از آن جمله حقوق شخصیت است كه یك شخص از دیدگاه حمایت شخصیت خود، آنها را می شناسد. این حقوق گونه گون است و همیشه یكسان نیست؛ بخشی از این امتیازات به شخصیت عمومی و همگانی مانند حق آزادی بیان، حق آزادی عقیده، حق اعتصاب و انتخابات و... تعبیر می شود. به عبارتی حقوق شخصیت شامل پشتیبانی از آثار فكری و اندیشه گری می شود كه آمیزه ای از حق مالی و معنوی است؛ بر پایه همین فلسفه مقارن با سال1348 قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان در راستای حمایت از مالكیت فكری و معنوی، مالكیت ادبی و هنری به رسمیت شناخته شد و قانونگذار با احترام به حقوق مادی و معنوی پدیدآورنده اثر در صدد حمایت از مولفین و مصنفین و هنرمندان برآمد. آنچه در قانون مذكور در مقام معرفی پدیدآورندگان آثار ناشی از هنر و اندیشه تحت عنوان مولف و مصنف به كار برده، عبارتی جامع با دایره شمول گسترده ای است، آنگونه كه آندره موریو می گوید بشر از هنگامی كه توانست قلم به دست گیرد و نگاره بكشد، جوانه های حقوق معنوی شكوفه زد و لذا تمامی اشخاصی كه با اندیشه و ذوق محتوا یا اثری را تولید می كنند صاحب چنین حقوقی می شوند. ماده یك قانون با اشاره به دو عبارت اثر و پدیدآورنده به تبیین منظور خویش از صاحبان حقوق معنوی پرداخته و مصادیق این امتیازات را در ماده2 آثاری چون كتاب/ رساله های دانشگاهی/شعر/ داستان/ آثار سمعی و بصری و... شناسایی و در قالب اثرهای مورد حمایت قانون تعریف كرده است. بنا بر مفاد ماده مذكور آثار مرتبط با هنرهای تجسمی، نمایشی، ادبیات داستانی و تالیفات دانشگاهی ولو یك جزوه ساده و... بنا براصول و اركان قابل احرازی مورد حمایت قانون هستند كه حمایت از آثار مورد اشاره منوط به اصالت اثر است، به این معنا كه اثری قابل حمایت است كه ابتكاری و اصیل باشد، به عبارتی آنچه به عنوان یك اثر در دایره شمول حقوق معنوی تعریف می شود مستلزم بكر و نو بودن است. تقلید و رونویسی از آثار موجود بیشتر جنبه اقتباس و گردآوری دارد تا تالیف. قابل توجه این كه آنچه در شرایط فعلی لازم به بازشناسی و بررسی است، بحث ایده و فكر هست كه چنانچه شخصی با ارائه فكر و ایده ای سبب تولید محتوا شود آن محتوا مورد حمایت قانون است، اما اگر این ایده و نظر در همان مرحله ایده باقی بماند تكلیف چیست؟ آیا با مقررات موجود در قانون مذكور امكان حمایت از ایده و طرح نیز وجود دارد. ماده3قانون در مورد حقوق مادی پدیدآورنده اشعار می دارد كه:حقوق پدیدآورنده شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حق بهره برداری مادی و... از نام و اثر اوست و در ادامه ماده5 اعلام كرده كه پدید آورنده می تواند استفاده از حقوق مادی خود را در كلیه موارد زیر به غیر واگذار كند:مواردی مانند تولید فیلم، تئاتر، پخش رادیویی، ترجمه و نشر و تكثیر و... حال با وجود مقررات مذكور آیا این امكان وجود دارد كه شخصی ایده خویش را به دیگری واگذار كند؟ آیا انتقال ایده نیز شامل همان حقوق مادی پدیدآورنده اثر می شود و اگر چنین فرضی قابلیت اجرا دارد، شرایط تحقق آن و ضمانت اجرای آن چیست؟ بارها عبارت كپی رایت و نبود چنین مقرراتی در كشور ما مطرح شده است، حال در فرضی كه چتر حمایتی قانون نسبت به آثار ملموس و قابل رویت رعایت نمی شود، چطور می توان از حقوق ناشی از ایده حمایت كرد. امروزه اندیشه و ایده پردازی در غالب نظام های حقوقی به شدت مورد حمایت قانون و دستگاه قضایی است، به گونه ای كه در برخی كشورها مانند فرانسه نهادهای دولتی یا خصوصی متصدی جذب ایده ها و تعامل با افرادی هستند كه دارای اندیشه و ایده پردازند؛ به نظر می رسد فارغ از لزوم اعمال مقررات كپی رایت و سختگیرانه برخورد كردن با متخلفان این حوزه ضروری است تا قانونگذار در قالب قانونی خاص به حمایت از اندیشه و ایده افراد بپردازد؛ چرا كه جهان امروز در عرصه های اجتماعی و اندیشه های نوگرایانه آن چنان متحول شده كه هر روز به تعداد اشخاصی كه علی رغم دارا بودن ایده و اندیشه نو به سبب نبود زیرساخت از ایده پردازی به سایر مشاغل روی می آورند بسیار هستند.
فكر و ذوق در ادبیات حقوقی كهن شاید فاقد مالیات معرفی شود، اما در شرایط فعلی جامعه و تحولات عصر حاضر فكر و ایده گرانبهاترین كالا و ارزشمندترین محصولی است كه لازم است مورد حمایت واقع شود، علیرغم این امر كه در عالم واقع هیچ اثر و محتوای معنوی بدون وجود ایده تحقق نمی یابد تا به امروز ایده پردازان از كمترین حمایت ممكن برخوردار بوده اند. موضوع حمایت از ایده های صرف گرچه مورد توجه برخی اسناد بین المللی واقع شده اما مهم ترین منبع حمایت از حقوق معنوی یعنی كنوانسیون برن شرط حمایت از آثار ادبی و هنری را تبلور خارجی و داشتن پایگاه مادی دانسته است.در حقوق ایران نیز علی رغم ضرورت وجود ایده جهت تولید اثر صرف شكل اثر و محتوای تولید شده را فارغ از نقش ایده مورد حمایت قرار می دهند.نگارنده بر این باور است كه ایده محصول ساعت ها تلاش و تفكر است كه بعضا تحمل چنین شرایط در قیاس با سختی های تولید پدیده هرگز به چشم نخواهد آمد، از جنبه احساسی نیز شخص ایده پرداز شرایط خاصی را تحمل می كند، چرا كه وی ابزار و امكانی برای آنچه كه پس از ساعت ها تعمق و تفكر تولید كرده ندارد، اما پدیدآورنده اثر با شروع پروژه رشد و بالندگی محصول خویش را رصد كرده با انرژی و انگیزه خاصی به اتمام كار و رویت مخلوق خویش فكر می كند و همین امر سبب انگیزه ای مضاعف است در وی.لذا با توجه به تاریخ اولین سند حمایت از آثار ادبی و هنری در قرن18و گذشت دو قرن از انشای مقررات حمایتی حقوق معنوی لازم است دكترین حقوقی به راهكار و طریقی در جهت احترام به حقوق ایده پردازها بیندیشند كه صد البته همین تلاش در جهت انشاب مقررات نیز در قالب ایده ظهور خواهد كرد.