انواع مسائل خانوادگی از جمله طلاق، مهریه، حضانت اطفال و نفقه بیشترین موضوعات مراجعه مردم به وكلا و بهره گیری از خدمات مشاوره و وكالت ایشان است. از یك سو اغلب این خدمات به صورت رایگان در اختیار افراد قرار داده نمی شود و از سوی دیگر، زنان جامعه با نهاد هایی كه امكان ارائه خدمات رایگان را در این حوزه دارند آشنا نیستند. به همین منظور در این یادداشت تلاش می شود برخی نهاد های مؤثر در این حوزه به شهروندان آسیب پذیر معرفی شوند.

ابتدا لازم است بدانیم خدمات رایگان در راستای توسعه عدالت قضایی ارائه می شود، زیرا افراد متمول استطاعت گرفتن وكیل را دارند، اما برخی اقشار از گرفتن وكیل ناتوان هستند؛ لذا باید حق شهروندان از حیث حق برخورداری از وكیل مد نظر قرار گیرد.

اداره معاضدت كانون وكلای دادگستری طبق اصل 35 قانون اساسی، مردم باید از داشتن وكیل در دعاوی بهره مند شوند و بر اساس قانون وكالت (مصوب 1315) و آیین نامه های بعد از آن، اداره معاضدت كانون وكلای دادگستری به استناد مواد 23، 24 و 31 قانون وكالت تنها مركزی است كه باید كار معاضدتی در امور حقوقی و جزایی برای مردم بی بضاعت و ناتوان انجام دهد. برنامه ریزی و تدوین راهكاری مناسب برای بهره گیری از قابلیت ها و ظرفیت های كانون وكلا برای بهره مندسازی زنان نیازمند و آسیب دیده به ویژه زنان قربانی جرائم و اعمال خشونت آمیز و مبتنی بر جنسیت نظیر اسیدپاشی، تجاوز به عنف، جرائم ناموسی، اخراج به دلیل بارداری یا وضعیت تأهل و ... و زنان دارای اختلال هویت جنسی و دوجنسی از جمله خدمات وكلای معاضدتی است.

وكیل معاضدتی در صورتی كه زن تمكن مالی نداشته باشد، می تواند از كانون وكلا وكیل معاضدتی درخواست كند. كانون نیز پس از بررسی شرایط متقاضی، به او وكیلی را معرفی می كند. وكیل معاضدتی حق دریافت هیچ وجهی تحت عناوین حق المشاوره، حق الوكاله و ... را به استثنای هزینه تمبر دادرسی از موكل خویش ندارد. براساس ماده 31 قانون وكالت، وكلا باید وكالت معاضدتی را كه از طرف كانون به آن ها ارجاع می شود قبول كنند و مطابق ماده 33 این قانون، وكلای دادگستری مكلف اند هر سال در 3 دعوای حقوقی به عنوان معاضدت قبول وكالت كنند؛ بنابراین پذیرش آن برای وكلا تكلیف قانونی است و عدم پذیرش آن یا نبود احساس مسئولیت در قبال وكالت معاضدتی و اهمال در انجام وظیفه، تخلف انتظامی برای وكیل محسوب می شود.

شرایط زنان برای بهره مندی از خدمات وكلای معاضدتی بر اساس ماده 24 قانون وكالت، 2 شرط ملاك است: نخست آنكه متقاضی توانایی پرداخت حق الوكاله را نداشته باشد و دوم آنكه متقاضی شخصا ذی نفع و ذی سمت در دعوا باشد.

نحوه مراجعه به وكیل معاضدتی فرد متقاضی معاضدت باید تصدیق معتمدان محلی یا نیروی انتظامی محل اقامت خود مبنی بر نبود توانایی پرداخت حق الوكاله و همچنین رونوشت مدارك دعوا را ضمیمه درخواست كند. در صورتی كه اداره معاضدت قضایی لازم بداند توضیحاتی از تقاضاكننده بخواهد، او به وسیله نامه یا اخطار احضار می شود. همچنین اداره معاضدت می تواند تحقیقاتی در دلایل دعوا كند و هرگاه تشخیص دهد كه مقصود تقاضاكننده سوءاستفاده است، از تعیین وكیل خودداری و تقاضا را رد می كند. در صورت رد، تقاضاكننده می تواند ظرف 10 روز به هیئت مدیره كانون شكایت كند و رأی هیئت مدیره دراین باره قطعی است. علاوه بر مستنداتی كه متقاضی معاضدت ابراز می دارد، اداره معاضدت نیز می تواند برای احراز شرایطی كه بیان شد توضیحات لازم را از متقاضی بخواهد یا اینكه رأسا تحقیق كند. در عین حال، در فرضی كه حكم بر اعسار از پرداخت هزینه دادرسی متقاضی معاضدت صادر شده باشد، به دلالت ماده 513 قانون آیین دادرسی مدنی، ارائه حكم مزبور كفایت می كند و نیازی به ابراز دلیل دیگری نیست.

حق الوكاله وكیل معاضدتی چه می شود؟ اگر موكل در پرونده پیروز واقع شود و مبلغی كه طرف مقابل محكوم شده است دریافت شود، حق الوكاله وكیل به او پرداخت می شود. در غیر این صورت، رقم حق الوكاله های تسخیری و معاضدتی كه هر سال در بودجه كل كشور پیش بینی می شود، به كانون های وكلا پرداخت خواهد شد.